نشست تخصصی« عدالت و اخلاق» در قم برگزار شد

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، هشتمین پیش‌نشست تخصصی «همایش بین‌المللی عدالت و اخلاق»، روز دو‌شنبه با حضور حجت الاسلام محمد شجاعیان، استادیار گروه علوم سیاسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه به عنوان ارائه دهنده، سید هادی موسوی، استادیار گروه فلسفه علوم انسانی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه به عنوان ناقد و محمد فتحعلی‌خانی، استادیار گروه فلسفه و کلام پژوهشگاه حوزه و دانشگاه به عنوان دبیر و ناقد در سالن جلسات پژوهشگاه حوزه و دانشگاه برگزار شد.

در ابتدای این نشست محمد فتحعلی‌خانی، استادیار گروه فلسفه و کلام پژوهشگاه حوزه و دانشگاه به ارائه مقدمه‌ای درباره اهمیت موضوع همایش پرداخت و اظهار داشت: موضوع عدالت و آزادی از موضوعاتی هستند که محل تلاقی مباحث مبتلابه گروه‌های مختلف در پژوهشکده‌های مختلف پژوهشگاه حوزه و دانشگاه هستند.

وی خاطرنشان کرد: چنانچه نظریه‌های عدالت به درستی تحلیل شود و مفاهیم کلیدی آن در نظریه‌های مختلف عدالت کاویده شود، دیده ‌خواهد شد که مفاهیم بنیادین و حوزه‌های نظری بنیادینی در حوزه‌هایی مانند اخلاق، فلسفه اخلاق و فلسفه‌های علوم انسانی مورد نیاز است.

فتحعلی‌خانی ابراز داشت: یک نظریه عدالت به خوبی نظم و انسجام منطقی پیدا می‌کند و چشم‌اندازی از کارآمدی برای کاربرد در عرصه اجتماع و علوم اجتماعی را نشان می‌دهد.

در ادامه این همایش حجت الاسلام محمد شجاعیان، استادیار گروه علوم سیاسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه به ارائه مطالب خود پرداخت و عنوان کرد: عدالت موضوعی است که با رشته‌های مختلف علمی همچون حقوق مرتبط می‌شود.

وی تصریح کرد: مسأله عدالت از همان ابتدای تأسیس فلسفه و فلسفه سیاسی، از دوران سقراط و افلاطون تا به امروز، در نزد فلاسفه سیاسی، مکاتب الهی و توحیدی، مباحث اجتماعی، مطرح بوده است.

حجت الاسلام شجاعیان با تأکید بر این که لیبرال‌ها معتقدند شهروندان در واقع فاعلان آزاد، برابر و معقولی هستند که می‌توانند خودشان خیر خودشان را تعیین کنند، خاطرنشان کرد: لیبرال‌ها در فکر آن بودند تا چگونه نظریه‌ای در رابطه با سیاست و اجتماع مطرح کنند تا آن نظریه مستلزم تحمیل شکل خاصی از خیر و سعادت بر شهروندان نباشد.

وی یادآور شد: برخی اندیشمندان غربی آن تکثر اخلاقی که در اجتماعات مدرن وجود دارد را پذیرفته و حتی آن را معقول می‌دانند، لذا تلاش می‌کنند تا نظریه آنها در رابطه با عدالت، نظریه‌ای باشد که تکثر مدنظرشان را محترم بداند.

استادیار گروه علوم سیاسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه با بیان این که برخی از اندیشمندان از جمله رلز به نفی‌گرایی معتقدند، اظهار داشت: آنها معتقدند که نفی‌گرایی آموزه صحیحی برای دفاع از ارزش‌های لیبرالی نیست، زیرا مستلزم تحمیل تلقی خاصی از خیر و سعادت بر شهروندان است.

وی با اشاره به این که رلز تلاش می‌کند تا نظریه‌اش، آزادی شهروندان در تعیین خیر خودشان را نقض نکند، ابراز داشت: رلز در میان فلاسفه سیاسی از ویژگی خاصی برخوردار بود، چرا که وی یکی از کسانی بوده است که عمیقاً عدالت را به عنوان یکی از ارزش‌های سیاسی لیبرالیسم، مطرح کرده است.   

حجت الاسلام شجاعیان تصریح کرد: رلز در بین فلاسفه سیاسی ویژگی خاصی داشت؛ وی یکی از کسانی بوده است که عدالت را به عنوان یکی از ارزش‌های سیاسی لیبرالیسم، عمیقاً مطرح کرده است.

وی با تأکید بر این که نظریه رلز، نظریه‌ای ضد کمالگرا است، خاطرنشان کرد: برای رلز و بسیاری از لیبرال‌ها عرصه سیاست، عرصه خیر و فضیلت نیست، چرا که نمی‌خواهند تلقی خاصی از خیر بر شهروندان تحمیل کنند، از این رو تعیین یک کمال خاص برای مسأله عدالت، در واقع به یک معنا، عدول از لیبرالیسم است.

استادیار گروه علوم سیاسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه با بیان این که با نظر جان کیکس بیشتر موافقم، عنوان کرد: جان کیکس خود مختاری را مهم‌ترین ارزش لیبرالی مطرح می‌کند، از این رو است که تکثر، آزادی، بی‌طرفی و همچنین عدالت توزیعی ارزشمند محسوب می‌شوند.

وی در ادامه افزود: بنابر آنچه بیان شد، رلز یک فیلسوف سیاسی ضد‌کمالگرا است، همچون کانت که به فاعلان برابر، آزاد و معقول توجه کرده و سپس اصول عدالت خود را مطرح می‌کند.

شجاعیان با بیان این که اظهار داشت: هدف رلز بنا نهادن جامعه‌ عادلی است که شهروندان آن به لحاظ اخلاقی، تکثر کاملاً غیر قابل رفع و معقولی دارند، لذا برای رسیدن به چنین جامعه‌ای از دو اصل، خیر‌های اولیه و وضع اولیه یا پرده جهل تبعیت می‌کند.

وی در ادامه به تعریف خیر‌های اولیه پرداخت و گفت: رلز معتقد است، شهروندان کاملاً معقول هر طرحی درباره زندگی سعادتمندانه خود داشته باشند، به ابزار و لوازم اولیه‌ای نیاز دارند که آن ابراز از ضروریات زندگی است که به آن خیر‌های اولیه گفته می‌شود.

استادیار گروه علوم سیاسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه خاطرنشان کرد: خیر‌های اولیه شامل آزادی حقوق، فرصت‌های،‌ دستمزد، درآمد و احترام به عنوان یک انسان است. بنابراین یک انسان با هر شرایط و هدفی چه یهودی، مسیحی، مسلمان و شیطان پرست‌ باشد، نیازمند به این خیر‌های اولیه است.

وی به تعریف وضع اولیه و پرده جهل پرداخت و ابراز داشت: وضع اولیه به زمان قبل از تأسیس جامعه گفته می‌شود یعنی زمانی که می‌خواهیم جامعه‌ای بنا شود.

حجت الاسلام شجاعیان خاطرنشان کرد: رلز در وضع اولیه یک جامعه معتقد است که شهروندان برای آن که انتخاب درستی داشته باشند، باید در پرده‌ای از جهل قرار بگیرند، بدین معنا که شهروندان می‌دانند چه چیز‌هایی خوب و چه چیز‌هایی بد است، اما نمی‌دانند خود در کدام طبقه از کدام جماعت قرار دارند. همچون ثروت که می‌دانند خوب است اما خبر ندارند در جامعه‌ای که قرار است تشکیل شود، آنها جزء ثروتمندان هستند یا جزء فقیران هستند.

وی در ادامه به دو بحث آزادی و برابر اشاره و تأکید کرد: رلز معتقد است بیشترین خیر‌ها و بیشترین منافع را در اختیار طبقات پایین جامعه قرار دهیم و بیشترین آزادی و بیشترین توزیع عدالت باید انجام شود، البته تا جایی که این معادله به هم نخورد. 

در ادامه این همایش سید هادی موسوی، استادیار گروه فلسفه علوم انسانی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه به نقد تقریر حجت الاسلام شجاعیان پرداخت و اظهار داشت: قبل از نقد این ارائه بهتر است از حجت الاسلام شجاعیان بابت تصویر خوبی که از نظریه عدالت رلز در اختیار مخاطبان قرار داده است، تشکر و قدردانی شود.

موسوی ابراز داشت: نکته مهمی که در وضعیت‌های فرضی که اندیشمندانی همچون رلز از آن استفاده می‌کنند، نوع تقریر برهان‌ها و وضعیت‌ها در قوانینی که بعد‌ها می‌‌توانند از آن مسأله استخراج کنند، بسیار مهم است.

وی خاطرنشان کرد: رلز در وضعیتی که پرده جهل برای هم موقعیت‌های افراد افکنده شده و هیچ کسی موقعیت‌ خود را نمی‌داند، نام این جریان را انصاف می‌گذارد در حالی که نام این قضیه بی‌طرفی است.

استادیار گروه فلسفه علوم انسانی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه عنوان کرد: رلز علیرغم آن که نمی‌خواهد به سمت خیر و فضیلت برود اما از واژه‌های خیر و فضیلت استفاده می‌کند و در عین حال که بی‌طرف را توصیف می‌کند، اما برای آن حالت بی‌طرف، یک وجه فضیلت‌مندانه نیز در نظر می‌گیرد.

وی تصریح کرد: عدالتی که رلز توضیح می‌دهد، در واقعیت یک عدالت نهادی است اما در مقاله‌ای که ارائه شد، متأسفانه وجه نهادی بودن عدالت، مقداری کم‌رنگ بود، لذا به نظر می‌رسد اگر وجه ارتباط عدالت با جامعه پُر ‌رنگ‌تر باشد، قطعا می‌تواند در فهم نظریه کمک بسیاری کند.

در پایان این همایش، محمد فتحعلی‌خانی، استادیار گروه فلسفه و کلام پژوهشگاه حوزه و دانشگاه به عنوان ناقد دوم به نقد مقاله پرداخت و خاطرنشان کرد: مسأله روش‌شناسی رلز برای دستیابی به نظریه خودش است که رلز از روش تصویر سازی برای فهم بهتر مخاطب استفاده کرده است.

فتحعلی‌خانی با بیان این که مسأله وضع اولیه و تصور خلاقانه توأم با خیال از وضع اولیه را می‌توان یک روش قلمداد کرد، اظهار داشت: موضوع روش کسانی که در حوزه عدالت نظر پردازی کرده‌اند، موضوعی قدیمی است . /878/پ201/ج