فصلنامه «کلام اسلامی» به شماره نود و هفتمین رسید
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، مؤسسه تحقیقاتی امام صادق علیه السلام، نود و هفتمین شماره فصلنامه علمی - پژوهشی (حوزوی) «کلام اسلامی» به صاحب امتیازی حضرت آیت الله جعفر سبحانی را منتشر و روانه بازار نشر کرد.
در این شماره این مقالات چاپ شده است:
برهان امکان در اندیشه فیلسوفان و متکلمان
چیستی ایمان در حکمت و کلام اسلامی
تبیین و دفاع کلامی از معنا و هدف زندگی در نگاه علامه طباطبایی
نگاه مکانیکی به جهان؛ بررسی تحلیلی و واکاوی پیامدها
نقد و بررسی سندی و دلالی حدیث «صحابی کالنجوم»
روش‌شناسی کلامی علامه حلی رحمه الله
برهان امکان در اندیشه فیلسوفان و متکلمان
علی ربانی گلپایگانی
چکیده: یکی از استوارترین برهان‌هایی که بر وجود خداوند متعال اقامه شده، برهان امکان یا برهان امکان و وجوب است که برهان وجود و برهان صدیقین سینوی، نام‌های دیگر آن است. از برهان امکان دو گونه تقریر ارائه شده است:
گونه نخست، بر قبول واقعیت یا موجود، بدون لحاظ اینکه ممکن الوجود است، مبتنی است، و گونه دوم بر وجود ممکن الوجود مبتنی است. در تقریر اول، از وجود موجود (واقعیت) بر وجود واجب الوجود بالذات استدلال می‌شود، و در تقریر دوم، از وجود ممکن الوجود ضرورت وجود واجب الوجود بالذات اثبات می‌شود.
از هر یک از دو گونه تقریر برهان امکان، تبیین‌های مختلفی ارائه شده است؛ برخی از تبیین‌های گونه اول، مبتنی بر امتناع دور و تسلسل در علیت است، و برخی دیگر، مبتنی بر آن نیست. گونه دوم تقریر برهان امکان نیز با عبارت‌های متفاوتی تبیین شده است. در این میان، شیخ اشراق نیز تقریر ویژه‌ای از برهان امکان عرضه نموده است.
لمّی یا انّی بودن برهان امکان از جمله مسائل مورد بحث درباره آن است، چنانکه اشکالاتی نیز بر این برهان وارد شده است که از سوی متفکران اسلامی به آنها پاسخ داده شده است. مسائل و مباحث مزبور، در این نوشتار تبیین و بررسی شده است.
چیستی ایمان در حکمت و کلام اسلامی
عبدالله ابراهیم زاده آملی
چکیده: درباره ماهیت و حقیقت ایمان دیدگاه‌های متفاوتی از سوی حکما، متکلمان و سایر اندشمندان اسلامی مطرح شده است؛ دیدگاه‌هایی همچون: علم، تصدیق قلبی، و عمل جوارحی. این مقاله با رویکردی توصیفی- تحلیلی به بیان مهم‌ترین دیدگاه‌ها و دلایل هر دیدگاه در این موضوع پرداخته، و با بهره گیری از دلایل عقلی و نقلی، و شواهد وجدانی و لغوی دلایل هر دیدگاه را نقد و بررسی کرده است. این بررسی نشان می‌دهد از میان دیدگاه‌های موجود در باره حقیقت ایمان، نظریه «ایمان به معنای تصدیق قلبی» بر دلایل محکم و متقنی استوار بوده و قابل پذیرش است.
تبیین و دفاع کلامی از معنا و هدف زندگی در نگاه علامه طباطبایی
علی عسگری یزدی
مسعود میرزایی
چکیده: این مقاله درصدد تبیین هدف زندگی و پاسخ به اهم اشکالات کلامی بر نظریه هدف الهی بر اساس اندیشه علامه طباطبایی می‌باشد. به نظر ایشان غایت خداوند از آفرینش، ذات اوست و خلقت جهان بیهوده نبوده و خلقت انسان هم کاملاً هدفمند و معنادار است. انسان با حرکات ارادی خود مراتب وجود به سوی خداوند را سیر می‌کند و زندگی خویش را معنا می‌بخشد. خود انسان باید هدف متعالی از خلقت را کشف نماید، نه اینکه در زندگی معنایی را جعل و به دنبال آن حرکت نماید.
مهم‌ترین هدف از آفرینش انسان جانشینی خداوند است. همه غایاتی که از خلقت بشر عنوان می‌شود، دارای یک حقیقت‌اند و در تحلیل نهایی راهی واحد است با منازل متعدد برای وصول به یک هدف نهایی که همان کمال مطلق و وجود بیکران هستی می‌باشد. مسیر کمال، با تمام آنات و لحظات زندگی انسان عجین گردیده است. در حقیقت، در تمام لحظاتی که انسان در مسیر کمال است، معنادار بودن زندگی را لمس نموده و از زندگی‌ای کاملاً هدفمند و مطلوب برخوردار خواهد بود و نتیجه آن، آرامش، نشاط و پویایی، و به تبع، رهایی از دلهره، یأس و پوچی خواهد بود.
نگاه مکانیکی به جهان؛ بررسی تحلیلی و واکاوی پیامدها
هادی فنائی نعمت‌سرا
چکیده: نگرش ماشینی به جهان از پیامدهای رشد دانش مکانیک است. در این نگرش، جهان به سان ماشین قانونمند و سازواری است که از کوچک‌ترین ذرات عالم تا عظیم‌ترین کهکشانها را قابل تبیین علمی می‌داند.
هرگونه دخالت امور ماورایی در تدبیر این جهان نفی می‌گردد، و مفاهیمی نظیر جوهر، عرض، ماده، صورت، قوه و فعل که در هستی شناسی قدیم به کار می‌رفت، جای خود را به مفاهیمی چون جرم، وزن، شتاب، سرعت، امتداد، حرکت و مقدار می‌دهد. در این نگرش، تنها شناخت معتبر، معرفت حاصل از تجربه، آزمایش و مشاهده است، و معارف وحیانی فاقد ارزش معرفتی‌اند. اگر سخن از خدا به میان می‌آید، تنها به عنوان علت نخستین است؛ اما در استمرار و بقای جهان نیازی به حضور خدا نیست. خلقت انسان نه الهی، بلکه کاملاً طبیعی است، و روح و نفس، محصول عالی ماده به شمار می‌آید.
در این جستار، با تحلیل این تلقی، نشان داده می‌شود که نگرش ماشینی از تبیین ساحت‌های غیر مادی جهان و انسان عاجز است. به همین دلیل، یا اساساً آنها را نفی می‌کند و یا تبیین مادیگرایانه از آنها ارائه می‌دهد. پیامد این نگرش در حوزه علوم انسانی و اجتماعی، نفی هرگونه دخالت دین در مدیریت جامعه، سیاست، اخلاق، تعلیم و تربیت است.
نقد و بررسی سندی و دلالی حدیث «صحابی کالنجوم»
حسن ترکاشوند
چکیده: حدیث اصحابی کالنجوم بیانگر تشبیه صحابه پیامبر به ستارگان، و متضمن هدایت یافتن مسلمانان در صورت اقتدا و پیروی از آنان است. در برخی از منابع اهل سنت از این حدیث برای موضوعاتی همانند: اثبات مرجعیت صحابه، تزکیه و پاک انگاشتن همه صحابه، الگو بودن همه صحابه، عدالت همه آنان، جواز تقلید از صحابه و ... استفاده شده است.
با بررسی اسناد این حدیث روشن می‌شود که نه تنها صدور آن مورد اطمینان نمی‌باشد بلکه بسیاری از علما و رجالیون اهل سنت آن را روایتی جعلی و بی ارزش می‌دانند، علاوه بر این مدلول آن نیز غیر قابل پذیرش بوده و با آیات قرآن و دیگر روایات وارده از رسول الله صلی الله علیه و آله درباره برخی از صحابه تعارض دارد. البته روایات دیگری شبیه به این روایت وجود دارد که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله اهل بیت خود را به ستارگان تشبیه کرده و آنان را عامل هدایت امت معرفی کرده‌اند، که به نظر می‌رسد، حدیث اصحابی کالنجوم برای تقابل با این روایات جعل شده است.
روش‌شناسی کلامی علامه حلی رحمه الله
عبدالریحم سلیمانی بهبهانی
هادی زارعی
حیدر سبزی
چکیده: علامه حلی از متکلمان شیعی است که روشی عقلی داشته و با تأکید بر حجیت عقل دلالت آن را از دلالت سایر منابع قوی‌تر می‌داند. از این رو، هنگام ناسازگاری عقل و نقل در صورت تأویل‌پذیری، آن را به تأویل برده، و در غیر این صورت، نقل را مردود می‌شمارد. با این وجود، ایشان از نقل نیز غافل نبوده و با اذعان به عدم کارایی عقل در برخی حوزه‌ها، معرفت نقلی را نیز لازم شمرده و در آثار کلامی خود از آنها استفاده می‌نماید؛ البته با این تفاوت که حجیت قران را پذیرفته، ولی حجیت اخبار و اجماع را به صورت مطلق نمی‌پذیرد، بلکه برای پذیرش آنها شرایطی را مطرح می‌نماید.
مؤسسه تحقیقاتی امام صادق علیه السلام، نود و هفتمین شماره فصلنامه «کلام اسلامی» ویژه بهار 95 را در 184 صفحه به قیمت 3000 تومان منتشر کرده است./998/ن 602/ش