دو راهی سرنوشت‌ساز سوریه؛ گزینه نظامی یا راه‌حل سیاسی
خبرگزاری رسا ـ گروه بین الملل: نشست ژنو 4 درحالی به پایان رسید که همچنان اختلافات بسیاری بین دو طرف گفت‌وگو وجود دارد. با این وجود می‌توان گفت که این مذاکرات پیشرفت‌هایی ـ ولو اندک ـ را در بر داشته است. هیات های دولتی و معارض سوری برای اولین بار در ژنو رو در روی همدیگر نشستند و موافقت اولیه خود را با پیش نویس یک سند دوازده بندی اعلام کردند.
استفان دی میستورا در پایان این نشست با تاکید براینکه یک دستور کار روشن اکنون پیش روی ماست، گفت: «شورای امنیت یک جدول زمانی تعیین کرده که بر اساس آن، قانون اساسی جدید سوریه باید ظرف ۱۲ ماه نوشته شود، و انتخابات آزاد و عادلانه تحت نظارت سازمان ملل نیز ظرف ۱۸ ماه برگزار شود.»
چالش های ژنو؛ مبارزه با تروریسم و تشکیل هیات یکپارچه معارضان
مبارزه با تروریسم را می‌توان مهم ترین مسئله مورد مناقشه در این نشست ارزیابی کرد. درحالی که نمایندگان دولت سوریه تاکید داشتند که این موضوع باید در اولویت قرار بگیرد، مخالفان با استناد به قطع نامه 2254 شورای امنیت سازمان ملل مدعی شده بودند که نیاز نیست به صورت مجزا به مساله تروریسم پرداخته شود. همین مساله هم واکنش بشار جعفری، رئیس هیئت مذاکره کننده دولتی سوریه را در بر داشت. او در این باره تاکید کرده بود: «کسی که تعامل با بند مبارزه با تروریسم را رد کند از نظر ما یا تروریسم یا وابسته به یکی از ناظران تروریسم است.»
مساله دیگری که برای دی میستورا به یک درد سر شباهت داشت، تبدیل گروه‌های معارض سوریه به یک هیأت یکپارچه بود. در این مذاکرات سه هیات از ریاض، مسکو و قاهره به ژنو رفته بودند. هیأت ریاض را که می‌توان رادیکال ترین هیات مخالفان دانست با مانع تراشیهای مختلف با این مساله مخالفت می‌کرد.
بشار الجعفری به این مساله نیز واکنش نشان داد و گفت: «استفان دی‌میستورا با قطعنامه سازمان ملل مخالفت کرده است چراکه وی برخلاف آنچه خواسته شده بود گروه‌های مختلف مخالفان را در یک هیئت واحد گردآوری نکرده بود. برای ما مناسب آن است که طرف مقابل شریکی ملی باشد نه شریک عربستان یا اسرائیل، قطر، ترکیه و دیگر کشورها. ما می‌خواهیم با یک هیئت واحد مذاکره کنیم.»
کارشکنی هیات تحریر الشام؛ انفجار حمص و اظهارات جولانی
در این میان هیات تحریر الشام (النصره سابق) هم تمام تلاش خود را به کار گرفت تا مذاکرات ژنو را به شکست بکشاند. اولین اقدام تحریر الشام انفجار تروریستی حمص بود. در این انفجار تروریستی دو مرکز امنیتی هدف قرار گرفتند که به کشته و زخمی شدن هشتاد نفر انجامید.
این اقدام تروریستی واکنش شدید هیات مذاکره کننده سوری را به همراه داشت. این هیات تاکید کرد که تنها به این شرط به مذاکره ادامه خواهد داد که هیات های معارض این اقدام تروریستی جبهه النصره را محکوم کنند که در نهایت معارضان مجبور به پذیرش این خواسته و محکوم کردن این اقدام شدند.
در همین راستا ابو محمد جولانی، سرکرده ائتلاف تروریستی هیئة تحریر الشام "عملیات حمص را درسی برای سیاستمداران شکست خورده در آستانه و ژنو" توصیف کرد و مدعی شد: «این عملیات توسط 5 نفر از عناصر تحریر الشام صورت گرفته بود و در جریان آن 50 نیروی سوری از جمله حسن دعبول، رئیس بخش امنیت نظامی این شهر جان خود را از دست داد.» این سخنان جولانی در واقع پیامی به دولت سوریه و معارضان آن است. به ویژه جریان‌های مسلح نزدیک به ترکیه از قبیل گروه تروریستی احرار الشام که در راستای توافقات آستانه حاضر به آتش بس با دولت سوریه شد. ادلب و سایر مناطق تحت تصرف تروریست‌ها به محل نزاع جریان‌های مختلف تبدیل شده است.
آزادسازی تدمر؛ روحیه مضاعف ارتش و دولت سوریه
تحول مهم دیگری که همزمان با مذاکرات ژنو صورت پذیرفت، آزادسازی مجدد شهر تدمر از دست داعش بود. ارتش سوریه درحالی توانست بار دیگر این شهر تاریخی را از دست تکفیری‌ها آزاد کند که این شهر بیش از این در فروردین ماه هم آزاد شد اما همزمان با عملیات حلب بار دیگر به دست داعشی ها افتاده بود. بشار اسد چندی پیش قول آزادسازی سریع این منطقه را به مردم سوریه داده بود.
ناظران بر این باورند که آزادسازی این منطقه همزمان با مذاکرت ژنو روحیه مضاعفی را به هیات سوری بخشید. پس از آزادسازی حلب عملیات تدمر مهم ترین عملیات ارتش سوریه و همپیمانان آن بود که راه را برای عملیات دیگر باز می‌کند.
آزادسازی تدمر بار دیگر نشان داد که ارتش سوریه از حیث نظامی در آمادگی کامل به سر می‌برد و در مبارزه با تروریسم بیش از هر طرف دیگری قابل اعتماد است. با توجه به نزدیکی عملیات رقه و دیر الزور امکان دارد ارتش سوریه برخلاف توقعات نقش وسیع تری را در بیرون راندن داعش از خاک سوریه ایفا کند.
شهر استراتژیک منبج؛ از طمع اردوغان تا توافق کردی ـ سوری
از سوی دیگر با توجه به تصرف شهر الباب از سوی نیروهای ترکیه و ارتش آزاد سوریه گمانه زنی‌های زیادی درباره نقشه ترکیه برای مرحله بعد از الباب مطرح شده بود. رجب طیب اردوغان پس از آزادسازی این شهر تاکید کرده بود که به دنبال شرکت در عملیات آزادسازی رقه به شرط عدم حضور کردها است.
اردوغان که پس از روی کار آمدن دونالد ترامپ به صورت محسوس مواضع خود را دست خوش تغییر کرده و از ائتلاف با ایران و روسیه فاصله گرفته بود، از نیت خود برای بیرون راندن "یگان‌های مدافع خلق" (ی.پ.گ) از منبج و منتقل شدن آنها به شرق رود دجله پرده برداشته و تصریح کرده بود: «پس از آزادسازی شهر "الباب"، هدف بعدی نیروهای تحت حمایت ترکیه آزادسازی شهر "منبج" است.»
این اظهارات بلافاصله اقدامات عملی کردها و دولت سوریه را به همراه داشت. با توجه به اهمیت جغرافیایی شهر منبج و نزدیکی آن به مرزهای ترکیه، شورای نظامی شهر منبج که از زیر شاخه های نیروهای سوریه دموکراتیک است اعلام کرد که این گروه کنترل روستاهای واقع در غرب منبج که خط تماس بین این گروه با گروه ارتش آزاد به شمار می‌آید، را به دست ارتش سوریه می‌دهد. در ادامه نیز این شورا از توافق روسی – سوری جهت مقابله با توسعه طلبی‌های اردوغان پرده برداشت.
معادله چند مجهولی بحران سوریه؛ راه حل سیاسی یا اقدام نظامی
نظر به آنچه پیش از این ذکر شد احتمال می رود سوریه در چند ماه آینده دستخوش تحولات بسیار مهمی باشد. سیاست مجهول دونالد ترامپ در قبال بحران این کشور در کنار جبهه‌بندی‌ها و ائتلاف های متفاوت و مرحله ای کشورها و جریان‌های درگیر در سوریه معادله ای چند مجهولی را پیش روی تحلیلگران سیاسی قرار داده است.
هر یک از جریان‌های مذبور تلاش دارند نقش گسترده تری را در عملیات آزادسازی مناطق سوریه از دست داعش ایفا کنند تا پس از آن بتوانند از نتایج این پیروزی نهایت استفاده را ببرند. ترکیه به دنبال ایجاد یک منطقه امن در شمال سوریه برای تبدیل آن به مامن جریان‌های تروریستی معارض دولت و عقب راندن کردها است. کردها که از حمایت آمریکا و روسیه برخوردارند می‌خواهند مناطق تحت تصرف خود را حفظ کنند تا در آینده آن را منطقه ای خود مختار اعلام کنند. جریان‌های تکفیری از قبیل داعش و جبهه النصره هم مشخصا به دنبال ادامه حیات در خاک سوریه هستند.
ارتش سوریه نیز در مرحله بعد اهداف بسیار مهمی را پیش رو خواهد داشت؛ آزادسازی ادلب، جبهه جنوب سوریه از قبیل درعا و قنیطره و جولان اشغالی، حومه شرقی حلب از مهم ترین اهداف ارتش و دولت سوریه است.
اگرچه مذاکرات اخیر توانسته پیشرفت‌هایی را داشته باشد اما به نظر می‌رسد همچنان وضعیت میدانی و زورآزمایی نظامی مد نظر دو طرف باشد. چه اینکه با وجود آزادسازی حلب، گروه‌های تروریستی و حامیان آن همچنان سقف خواسته‌های خود را دنبال می‌کنند و این امر ابدا با موافقت دولت سوریه که در وضعیت بسیار مناسبی به سر می‌برد همراه نخواهد بود.
مذاکرات آستانه نیز در مقطعی توانست پیشرفت‌هایی را حاصل کند اما تغییر موضع ترکیه این توافقات را هم با تهدید مواجه کرده است. باید به انتظار نشست تا زمان بسیاری از سوال های کنونی را حل کند./983/ب952/ک