بررسی تطبیقی جبر از دیدگاه اشاعره، امامیه و دترمینیسم
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا در شیراز، پژوهش «بررسی تطبیقی جبر از دیدگاه اشاعره، امامیه و دترمینیسم» اثر محمد هادی علی‌بابایی، از دانش‌پژوهان مرکز تخصصی امام خمینی(ره)شیراز به بررسی تطبیقی جبر از دیدگاه اشاعره، امامیه و دترمینیسم پرداخته است.
بر اساس این گزارش، این پژوهش با تکیه بر نظرات و وجوه مختلف درباره جبر و اختیار در میان مسلمانان، اعم از اشاعره (و در میان اشاعره با تکیه‌ی ویژه بر نظرات فخر رازی)، معتزله و امامیه و همچنین متفکران غرب، سعی دارد صنوف مختلف نظرات در این باره را دسته‌بندی کرده و بر معنای جبر تطبیق کند.
در چکیده این پژوهش آمده است: «موضوع جبر و اختیار بحثی پر سابقه و همه‌گیر است. اصطلاح جبر در کلام متکلمان به دو معنی استعمال شده است. یکی به معنای این که تنها خداست که مؤثر در ایجاد افعال است، و دیگری این‌که انسان در ایجاد فعل مستقل نیست. طیف مختلف نظرات و وجوه درباره جبر و اختیار شامل پنج دیدگاه کلی می‌شود.
نخستین نظر، انسان را صاحب هیچ اثری در افعال نمی‌داند و نظر آخر انسان را مستقل در ایجاد فعل می‌داند. بقیه نظرات هم بین این دو قرار می‌گیرند.
در این مقاله تلاش شده نظر اشاعره، معتزله، امامیه و جبر انگاران غربی در این باره تحلیل‌شده و به شکل تطبیقی، ربط هرکدام را با جبر شناسانده شود.
در این تلاش ثابت شده که نظر امامیه با بعضی از اشاعره و بعضی از جبر انگاران غربی مطابق است با این تفاوت که امامیه، عنوان جبر را نمی‌پذیرد اما بیان آنان را تائید می‌کند. این اختلاف نیز به اختلاف در همان دو تعبیر از جبر باز می‌گردد که به عبارتی جبر است و به عبارتی جبر نیست.
در بخشی از مقدمه این پژوهش می‌خوانیم:
«بحث درباره اختیار انسان، و این‌که افعال بشر آیا به صورت اختیاری انجام می‌شود و یا جبری، از تأمل‌های همواره‌ی بشر بوده است. از این رو نه ابتدایی برای زمان آغازش می‌شود یافت و نه در فرهنگ و جامعه‌ای می‌توان محصورش کرد.
این پرسش همیشگی، در برابر دین مبین اسلام نیز مطرح شده و از سوی نحله‌های مختلف اسلامی پاسخ‌های متنوعی یافته. از سویی اندیشه‌مندان غربی نیز از منظر خود به آن پاسخ گفته‌اند. نظر جبر در بین مسلمانان به اشاعره نسبت داده می‌شود و در غرب به تعین‌گرایان یا دترمینیسم شناخته می‌شود.
اعتقاد به جبر یا اختیار، اثر مستقیم بر جهان‌بینی و به تبع آن بر اعمال انسان دارد. انسان جبرگرای محض خود را پاسخ‌گوی اعمالش نمی‌داند، و این آغاز یک راه نامفهوم در زندگی بشری خواهد بود. خداوند متعال در قرآن کریم می‌فرماید: «إن الله لیس بظلام للعبید» (آل عمران، 182) اما کسی که هیچ اثری برای عبد در اعمالش نمی‌داند، ناچار است حُسن و قبح عقلی را انکار کند.»
شایان‌ذکر است، از این پژوهشگر از سوی مدیر مرکز تخصصی امام خمینی(ره) تقدیر شده است./202/919/ب1