بیان ویژگی های صاحبان خرد ناب در قرآن
به گزارش خبرگزاری رسا، به نقل از مرکز اسلامی هامبورگ، حجت الاسلام والمسلمین رمضانی، مدیر مرکز اسلامی هامبورگ، در خطبه های این هفته نماز جمعه هامبورگ به ویژگی های صاحبان اندیشه و خرد در قرآن پر داخت و انفاق را از مهمترین ویژگی های اولوالالباب دانست.
شرح خطبه های نماز جمعه هامبورگ در ذیل تقدیم خوانندگان رسا می شود:
بسم الله الرحمن الرحيم
الحمد لله ربّ العالمين و الحمد لله الذی لا مُضادّ له في مُلكه و لا مُنازِعَ لَهُ في أمره. الحمدالله الذی لا شريك لَهُ في خلقه ولا شبيه لَهُ في عَظَمَتِه (جزء من دعاء الإفتتاح) وصلّی الله علی سيدّنا ونبيّنا محمّد صلّی الله عليه وعلی آله الطاهرين واصحابه المنتجبين.
عبادالله ! أُوصيكم و نفسي بتقوی الله و اتّباع امره و نهیه.
از منظر قرآن کسانی که صاحب خرد ناب هستند برای خود و دیگران اهل برنامه هستند. و همچنین در تقویت روابط صحیح تلاش جدّی می کنند. لذا همانگونه که در مباحث گذشته در مورد اوصاف «اولوا الأباب» مطالبی از قرآن کریم در سوره مبارکه رعد عنوان گردید. در مباحث پیش و رو نیز به سایر اوصاف این انسانها پرداخته می شود. لذا خدای تعالی در تبیین هفتمین وصف، به صفت «انفاق و بخشش» آنان اشاره می کند و می فرماید: «وَ أَنْفَقُوا مِمَّا رَزَقْناهُمْ سِرًّا وَ عَلانِيَةً وَ يَدْرَؤُنَ بِالْحَسَنَةِ السَّيِّئَةَ أُولئِكَ لَهُمْ عُقْبَى الدَّار؛ و از آنچه به آنها روزى دادهايم، در پنهان و آشكار، انفاق مىكنند؛ و با حسنات، سيئات را از ميان مىبرند؛ پايان نيك سراى ديگر، از آن آنهاست».[1]
انفاق، کیفیت و انواع آن
اولوا الالباب کسانی هستند که انفاق از اموال خود را بلکه هر موهبت الهی که به آنها داده شده جزء برنامه های خود قرار می دهند. لذا با انفاق بخشی از اموال خود، گامی مهم در جهت حل مشکلات بندگان خدا برمی دارند. زیرا حس مسئولیت پذیری در این افراد، نسبت به کسانی که با مشکلات مالی یا فکری و یا سایر مشکلات مواجه اند بسیار زیاد است. به همین جهت نکته ای که از جمله «مِمَّا رَزَقْناهُمْ» فهمیده می شود این است که این افراد از مطلق دارایی خود از مال، قدرت، علم و بیان، قلم، آبرو، اعتبار اجتماعی که همه آن را روزی و عنایت خدای تعالی می دانند، به دیگران می بخشند. و هدف آنان از انفاق کردن، این است که همگان از این مواهب الهی برخوردار باشند.
در این آیه شریفه تعبیری با عنوان «سِرًّا وَ عَلانِيَةً» وجود دارد که به کیفیت انفاق اشاره دارد. به این بیان که صاحبان خرد ناب در انفاق های خود، همه شرائط را بررسی می کنند، تا به بهترین کیفیت این بخشش و انفاق انجام گیرد. به همین جهت در برخی از اوقات انفاق را به صورت «پنهانی» انجام می دهند، تا آبرو و حیثیت نیازمند حفظ شود که البته این نوع انفاق خیلی مناسب است؛ و گاهی این کار مقدس را «آشکارا» انجام می دهند، برای این که گامی مهم در جهت تشویق دیگران به این امر مهم برداشته شود. تا همه کسانی که از اموال قابل توجهی بهرمند هستند، یاد بگیرند که انسانهای دارنده باید برای حل مشکلات فقرا از مال و روزی که خداوند به آنها عنایت کرده است، در اختیار دیگران قرار دهند. بنابراین فلسفه انفاق برای این است که نیازهای افراد فقیر در جامعه به نوعی بر طرف شود. لذا مسأله دیگری که ذکر آن لازم است، این است که این انفاق انواعی دارد، بدین بیان که گاهی «واجب» و گاهی «مستحب» است.
انفاق مطلوب و آثار آن
بدون تردید مهمترین اثر انفاق بر کسانی که متصف به این صفت هستند، این است که این افراد به رشد معنوی و فکری خواهند رسید. لکن آن چه که مهم است، این است که در هنگامی که به کسی انفاق می کنند، رضایت الهی را در نظر بگیرند. و با منت و اذیت کردن کسانی که به آن ها انفاق کرده اند، ثواب و پاداش آن را از بین نبرند. چراکه خدای تعالی در قرآن کریم در خصوص انفاقی که در پس آن آزار و اذیت و منت گذاشتن باشد، می فرماید: «يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا لا تُبْطِلُوا صَدَقاتِكُمْ بِالْمَنِّ وَ الْأَذى؛ اى كسانى كه ايمان آوردهايد! بخششهاى خود را با منت و آزار، باطل نسازيد!». و همچنین این انفاق نباید به نیت و قصد ریا داده شود، زیرا در ادامه همین آیه مزبور آمده است: كَالَّذي يُنْفِقُ مالَهُ رِئاءَ النَّاسِ وَ لا يُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ فَمَثَلُهُ كَمَثَلِ صَفْوانٍ عَلَيْهِ تُرابٌ فَأَصابَهُ وابِلٌ فَتَرَكَهُ صَلْداً لا يَقْدِرُونَ عَلى شَيْءٍ مِمَّا كَسَبُوا؛ كسى كه مال خود را براى نشان دادن به مردم، انفاق مىكند؛ و به خدا و روز رستاخيز، ايمان نمىآورد؛ (كار او) همچون قطعه سنگى است كه بر آن، (قشر نازكى از) خاك باشد؛ (و بذرهايى در آن افشانده شود؛) و رگبار باران به آن برسد، (و همه خاكها و بذرها را بشويد،) و آن را صاف (و خالى از خاك و بذر) رها كند. آنها از كارى كه انجام دادهاند، چيزى به دست نمىآورند». چراکه چنین انفاقی از این گونه افراد قبول نمی شود. به همین جهت خدای تعالی در خصوص این افراد فرموده است: «قُلْ أَنْفِقُوا طَوْعاً أَوْ كَرْهاً لَنْ يُتَقَبَّلَ مِنْكُمْ إِنَّكُمْ كُنْتُمْ قَوْماً فاسِقين؛ بگو: انفاق كنيد؛ خواه از روى ميل باشد يا اكراه، هرگز از شما پذيرفته نمىشود؛ چرا كه شما قوم فاسقى بوديد!». بر این اساس انسان می بایست انفاق را در راه خداوند متعال بدهد: «إِنَّما نُطْعِمُكُمْ لِوَجْهِ اللَّهِ لانُريدُ مِنْكُمْ جَزاءً وَ لاشُكُورا؛ (و مىگويند:) ما شما را بخاطر خدا اطعام مىكنيم، و هيچ پاداش و سپاسى از شما نمىخواهيم!».
یکی دیگر از آثار این امر مهم این است که اگر فردی چیزی را در جهت کسب رضایت الهی انفاق کند، خدای تعالی مقدار مالی را که این فرد انفاق کرده را جایگزین کرده و عوض آن را می دهد: «وَ ما أَنْفَقْتُمْ مِنْ شَيْءٍ فَهُوَ يُخْلِفُهُ وَ هُوَ خَيْرُ الرَّازِقين؛ و هر چيزى را (در راه او) انفاق كنيد، عوض آن را مىدهد (و جاى آن را پر مىكند)؛ و او بهترين روزىدهندگان است!». و در جای دیگر می فرماید: «و ما تُنْفِقُوا مِنْ خَيْرٍ يُوَفَّ إِلَيْكُمْ وَ أَنْتُمْ لا تُظْلَمُون؛ و آنچه از خوبيها انفاق مىكنيد، (پاداش آن) به طور كامل به شما داده مىشود؛ و به شما ستم نخواهد شد». به همین جهت این مسأله جزء برنامه های اصلی شبانه و روز صاحبان خرد ناب است که همواره از آنچه که به آنها روزی داده شده انفاق می کنند. «الَّذينَ يُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمْ بِاللَّيْلِ وَ النَّهارِ سِرًّا وَ عَلانِيَةً فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَ لا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَ لا هُمْ يَحْزَنُون؛ آنها كه اموال خود را، شب و روز، پنهان و آشكار، انفاق مىكنند، مزدشان نزد پروردگارشان است؛ نه ترسى بر آنهاست، و نه غمگين مىشوند». چراکه از ویژگی های انسان متقی در قرآن انفاق کردن است: «وَ مِمَّا رَزَقْناهُمْ يُنْفِقُون؛ (پرهیزکاران) كسانى هستند كه ... از تمام نعمت ها و مواهبى كه به آنان روزى دادهايم، انفاق مىكنند».
یکی دیگر از موضوعاتی که مطلوب بودن انفاق نقش دارد و توجه به آن لازم و ضروری است، دقت در کلمه «سِرًّا وَ عَلانِيَةً» است. زیرا اسلام فقط به اصل کار توجه نمی کند، بلکه به کیفیت و چگونگی آن نیز توجه دارد. لذا توجه کردن به همه جوانب مسأله انفاق بسیار مهم است. از این رو در قرآن آمده که ما افراد را با بهترین عمل «أَحْسَنُ عَمَلاً» نه بیشترین عمل آزمایش می کنیم. پس فردی که انفاق می کند باید شخصیت و حیثیت نیازمند را به طور کامل مورد توجه قرار دهد، و بداند که او از ناحیه¬ی خدای تعالی نزد انسان دارا فرستاده شده است «إِنَ الْمِسْكِينَ رَسُولُ اللَّهِ؛ نيازمندى كه به تو روى آورده فرستاده خداست». لذا اگر به او کمک نکند، فرصت ارزشمندی را برای گرفتن پاداش از دست داده؛ زیرا مشکل این فقیر و نیازمند از طریق دیگری حل خواهد شد، و خداوند روزی او را با واسطه ای دیگر خواهد رساند. امّا آن فرد خود را از بدست آوردن رحمت الهی محروم ساخته است. پس باید این فرصت را مغتنم شمارد و با حل مشکل او برای خود توشه ای کسب نماید.
سخن پایانی
صاحبان خرد ناب «اولوالالباب» هیچگاه با انفاق و بخشش خسته و ملول نمی شوند، بلکه با تکرار آن احساس سرور و معنویت به آنها دست می دهد. چراکه دوست دارند که وسیله ای از جانب خدای متعال باشند تا مشکلات بندگان خدا را تا آنجائی که ممکن است حل کنند، و این را توفیقی برای خود می دانند. همچنین تلاش می کنند در کیفیت عمل کم و کاستی نگذارند و این بخشش را با رضایت الهی انجام دهند./843/101/ب3