تعیین مقدرات انسان در شب قدر به معنای جبر نیست
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، حضرت آیت الله جعفر سبحانی، سه شنبه شب در بیست و دومین برنامه چشمه معرفت که در ماه مبارک رمضان از شبکه اول سیما پخش می شود با اشاره به شب بیست و سوم ماه رمضان اظهار داشت: شاید امشب شب قدر باشد و احتمال آن بیشتر است تا جایی که برخی از روایات اصرار دارند بر این که امشب شب قدر است و مقدرات انسان در این شب رقم می خورد؛ حال سؤال این است که اگر سرنوشت ما در شب قدر مشخص می شود، برخی اهل بهشت و برخی اهل دوزخ، برخی سعادتمند و عده ای شقی می شوند پس اختیار از دست ما بیرون رفته و این جبر محض است.
وی ادامه داد: این افراد می گویند آن چه از قضا و قدر مشخص است این است که خدا دو ریل آفریده است، برخی را روی ریل سعادت و برخی را روی ریل شقاوت قرار می دهد، بنابراین ما در صورت گناه و خطا تقصیری نداریم و نباید گناهی در نامه اعمال ما نوشته شود.
قضا و قدر خارج از اعمال انسان نیست
استاد برجسته درس خارج حوزه علمیه با بیان این که تقدیر به این معنا صحیح نیست، ابراز داشت: قضا و قدر خارج از اعمال انسان نیست و در واقع اعمال ما سرنوشت ما را رقم می زند و منهای عمل اصلا تقدیری نیست؛ بله خدا امری را مقدر می کند ولی تقدیرش تابع گزیش من است اگر میل من به خیر باشد، تقدیر من نیک و اگر من بدی را طلب کنم تقدیرم بد است.
وی افزود: باید بین تقدیری که انسان در آن نقشی ندارد و بین تقادیر اختیاری تفاوت قائل شد؛ به عنوان نمونه سیل می آید و شهری را ویران می کند، زلزله می شود و منطقه ای را از بین می برد و صاعقه عده ای را از نابود می کند، این قضا و قدر در اختیار ما نیست و گناهی هم بر آن مترتب نمی شود، البته در کشورهای پیشرفته از همین قضا و قدر استفاده می کنند؛ سیل در ایران ویران گر ولی در برخی کشور های دیگر مولّد برق است، زلزله در ایران صدها نفر را زیر خاک می کند ولی در برخی جاها دونفر می میرند.
حضرت آیت الله سبحانی با بیان این که قضا و قدر در معنای دوم به معنای افعال اختیاری است، عنوان داشت: آن هایی که گناهان و معاصی را به گردن قضا و قدر می اندازند در واقع آزادی عمل می خواهد، آن ها می خواهند در گناه آزاد باشند، فسق و فجور کنند و آن را به گردن تقدیر بیندازند؛ البته جبری ها نیز در حقیقت اعتقادا جبری اند ولی عملا اختیاری اند و می خواهند در فساد آزاد باشند.
وی افزود: در بیان یکی از شعرای معروف، شعری هست که برخلاف این مطلب است که نباید مؤید جبری ها قرار گیرد؛ این شعر می گوید «کوکب بخت مرا هیچ منجم نشناخت، یا رب از مادر گیتی به چه طالع زادم» که اصولا نه کوکبی هست، نه طالعی و نه منجمی بلکه آن هایی که می خواهند گناه خود را توجیه کنند می توانند به این شعر تمسک کنند؛ اما شعر درست از ناصر خسرو است «تو چو تو خود کنی اختر خویش را بد، مدار از فلک چشم نیک اختری را»؛ باید دانست کلید سعادت و شقاوت دست خود انسان است و برنامه ریزی برای هر دو امکان دارد.
اموی ها مروج مکتب جبر
حضرت آیت الله سبحانی با بیان این که اموی ها از جبر ترویج می کردند تا گناهان خود را توجیه کنند، خاطرنشان کرد: فردی از عمر سعد سؤال کرد که چرا حسین بن علی(ع) را کشتی؟ عمر گفت من او را نصیحت کردم ولی او را نکشتم بلکه قضا و قدر او را کشت؛ در واقع عمر سعد دیواری کوتاه را از دیوار خدا پیدا نکرده که گناه خود را گردن او بیندازد و یا معاویه قرار نبود بعد از خود خلیفه ای معین کند ولی بعد از شهادت حسن بن علی(ع) یزید را انتخاب کرد و وقتی با اعتراض عایشه مواجه شد گفت: این خلافت پسر من در آسمان ها مشخص شده است و قضا و قدر این امر را تعیین کرد.
وی در پایان تصریح کرد: عامل قضا و قدر اعمال انسان است؛ خدا در قرآن ظلم را از خود نفی کرده است در حالی که این ظلم است که خدا مرا وادار به گناه کند و بعد مرا مؤاخذه کند، این مطلب با عقل و خرد و فطرت نمی سازد، بنابراین معلوم می شود اختیار در دست انسان است که می تواند اسلام یا کفر و سعادت یا بدبختی را برگزیند./1330/پ202/ج1